Ετοιμάζεται η νέα συλλογή κειμένων με τίτλο: Κείμενα για το κράτος και την πολιτική
Ο Johannes Agnoli είναι ένα από τα ονόματα της μεταπολεμικής πολιτικής επιστήμης, το οποίο χρησίμευσε – και μέχρι σήμερα ίσως χρησιμεύει ακόμη, για ολίγους – στην οριοθέτηση ενός πεδίου κριτικής του σύγχρονου πολιτικού συστήματος, από την πλευρά μιας ριζοσπαστικής, χειραφετικής θεωρίας. Προερχόμενος από την Ιταλία, όπου είχε γεννηθεί το 1925 (στη Βάλε ντι Καντόρε), ο Agnoli υπήρξε μέλος της φασιστικής νεολαίας, συμμετέχοντας στον πόλεμο στο πλευρό της Βέρμαχτ - ένα γεγονός το οποίο, αν και ο ίδιος ουδέποτε απέκρυψε, θα καθόριζε, για ευνόητους λόγους και με διακεκριμένη ευχέρεια, μια συγκεκριμένη (αρνητική) ερμηνευτική προοπτική του κατοπινού πολιτικο-επιστημονικού έργου του από συγκεκριμένους αναγνώστες. Μετά την αιχμαλωσία του από τους Άγγλους στη βόρεια Αίγυπτο, ξεκίνησε (το 1949) τις σπουδές του στο Τύμπινγκεν της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, χαράζοντας έτσι μια σταδιοδρομία που θα τον αναδείκνυε ως καθηγητή πανεπιστημίου στο Βερολίνο, μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1990. Υποστηρίζοντας συστηματικά την Εξωκοινοβουλευτική Αντιπολίτευση τη δεκαετία του 1960, ο Agnoli επρόκειτο να αναδειχτεί σε έναν από τους σημαντικότερους θεωρητικούς του ριζοσπαστικού χώρου, κυρίως με το σύγγραμμά του Ο μετασχηματισμός της δημοκρατίας, που δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1967 στη Γερμανία σε ένα τομίδιο με τον ομώνυμο τίτλο, το οποίο περιείχε -εκτός από το κείμενο του Agnoli- και το κείμενο του κοινωνικού ψυχολόγου Peter Brückner Ο μετασχηματισμός της δημοκρατικής συνείδησης. Το έργο αυτό εκδόθηκε στα ελληνικά το 2013 από τις εκδόσεις ΚΨΜ και περιέχεται στο βιβλίο "Ο Μετασχηματισμός της δημοκρατίας και παρεμφερή κείμενα, 1967-1998".
Το σύγγραμμα αυτό το Agnoli, η φήμη του οποίου εξαπλώθηκε πολύ πιο πέρα από τα όρια του ριζοσπαστικού χώρου, έθετε επί τάπητος το ζήτημα των πραγματικών φορέων εξουσίας στο σύγχρονο αντιπροσωπευτικό πολίτευμα, διατυπώνοντας με εν πολλοίς πρωτοποριακό τρόπο, μια σειρά ερωτημάτων για το σύγχρονο κράτος στις κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες.
Τα ερωτήματα αυτά, για τη φύση του σύγχρονου κράτους, για τη σχέση του με το φασισμό και για τις δυνατότητες μιας θεμελιώδους, δηλαδή ριζοσπαστικής αντιπολίτευσης, όχι απλά ενάντια στην εκάστοτε κυβέρνηση αλλά ενάντια στην εξουσιαστική ‘μορφή ονόματι κράτος’ απασχολούν μεγάλο μέρος του έργου του Agnoli, το οποίο είναι άγνωστο στην Ελλάδα. Θεωρώντας ο ίδιος ότι η περίοδος των μεγάλων πραγματειών έχει παρέλθει, ο Agnoli οργάνωσε το έργο του σε μια σειρά μικρών κειμένων και δοκιμίων, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα, από την ιστορία της θεωρίας μέχρι την ανάλυση της συγκαιρινής πολιτικής. Βασιζόμενος σε μια εις βάθος ανάγνωση της κλασικής πολιτικής θεωρίας, ο Agnoli ανασυγκροτεί την πορεία του σύγχρονου κράτους, εξετάζοντάς την μέσα από την άρθρωση των δυνάμεων του κεφαλαίου, διανοίγοντας έτσι ένα πεδίο έρευνας το οποίο από την δεκαετία του 1960 δεν επρόκειτο να πάψει να απασχολεί την πολιτικοεπιστημονική συζήτηση. Χαρακτηριστικά ως προς αυτή την κριτική σύλληψη του κράτους είναι τα δύο κλασικά κείμενά του Η αστική κοινωνία και το κράτος της, και Το κράτος του κεφαλαίου – πολύ απλά, δύο κείμενα θεωρίας του σύγχρονου κράτους, τα οποία θα έπρεπε να λαμβάνονται υπόψη σε κάθε αντίστοιχη συζήτηση.
Η νέα έκδοση με κείμενα και έργα του Agnoli στα ελληνικά περιλαμβάνει θεμελιακά του έργα και σημαντικές παρεμβάσεις
Μαζί με τα κείμενα αυτά, τα οποία θα άξιζε να σχολιαστούν στην Ελλάδα – με τη γνώση του επιγενομένου του 21ου αιώνα – η νέα συλλογή κειμένων του Agnoli από τις εκδόσεις ΚΨΜ, και πάλι σε μετάφραση και επιμέλεια του Θανάση Γκιούρα, περιλαμβάνει και ορισμένα άλλα κείμενα, τα οποία πλαισιώνουν ενδεικτικά τη στάση και τη δράση του Agnoli. Οι συνοπτικές εισηγήσεις Για την Εξωκοινοβουλευτική Αντιπολίτευση και Παρατηρήσεις για την αυθορμησία και την οργάνωση, φιλοδοξούν μέσα από και παρά την μικρή έκτασή τους, να εξυπηρετήσουν ένα διττό στόχο: αφενός την ιστορική ενημέρωση για συζητήσεις και ριζοσπαστικά κινήματα της μεταπολεμικής περιόδου, και αφετέρου, ξανά, ως στοιχεία μιας θεωρητικής συζήτησης για τόσο θεμελιώδη ζητήματα όπως η σύγχρονη ‘αντιπολίτευση’ στο πολιτικό σύστημα, όχι απλά σε μια συγκεκριμένη κυβέρνηση, και η ‘αυθορμησία’ στο πολιτικό πεδίο. Ακολούθως, στη συλλογή περιλαμβάνεται το δοκίμιο Η ταχύτητα της πραγματικής διαδικασίας. Προσωρινό σκιαγράφημα ενός δοκιμίου για το ιστορικό τέλος του Adorno, με το οποίο διατυπώνεται μια ριζοσπαστική κριτική στην πολιτική αντίληψη της ‘κριτικής θεωρίας’ εστιάζοντας στον Theodor Wiesengrund Adorno. Μια έτερη κριτική που λαμβάνει ως αφορμή ένα συγκεκριμένο πρόσωπο για να διατυπώσει ευρύτερες απόψεις για την κριτική επιστήμη και την κριτική δημοσιότητα είναι το άγνωστο στην Ελλάδα κείμενο για τον καθηγητή κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπόχουμ, Ιωάννη Παπαλέκα, το οποίο αποτελεί την έκθεση πραγματογνωμοσύνης του Agnoli στο δικαστήριο που το 1973 έπρεπε να αποφασίσει εάν ήταν ή δεν ήταν θεμελιωμένες οι κατηγορίες που είχαν απευθύνει φοιτητές στον Παπαλέκα, ότι ήταν θεράπων φασιστικών ιδεών (τελικά, οι εναγόμενοι φοιτητές καταδικάστηκαν). Αν μη τι άλλο, το κείμενο αυτό είναι ένα μικρό υποκεφάλαιο στην περίπλοκη σχέση μεταξύ της ελληνικής και της γερμανικής διανόησης, και ως τέτοιο περιλαμβάνεται στην ανά χείρας ανθολογία.
Τέλος, στη συλλογή περιλαμβάνεται ένα κείμενο για την κεφαλαιοκρατία και το φασισμό στην Ιταλία, το οποίο δημοσιεύεται πρώτη φορά το 1997 αλλά βασίζεται σε έρευνες των προηγούμενων δεκαετιών. Αναδεικνύεται και εδώ, ότι ο φασισμός δεν είναι ποτέ για τον Agnoli ένα καθαρά ιστορικό μόρφωμα του παρελθόντος, αλλά είναι μια δομική αρχή του σύγχρονου αστικού κράτους, με ρητή αναφορά στις ταξικές βάσεις του και τη διαχείριση κοινωνικών κρίσεων.
Ενάντια στην όποια αντίληψη περί της πολιτικής ορθότητας του πολιτικοεπιστημονικού λόγου, ο Agnoli διατυπώνει ρητά το ερώτημα για τη δυνατότητα ανατροπής του σύγχρονου εξουσιαστικού συστήματος, αναζητώντας το "αρνητικό δυναμικό" που λανθάνει σε δομές συνειδητοποίησης και σε πράξεις διαμαρτυρίας και αντίστασης, επιμένοντας στη σημασία του ταξικού αγώνα και της αντίστοιχης αναδιάρθρωσης του τόπου παραγωγής.
Η νέα συλλογή κειμένων ενδιαφέρει κατά πρώτον τους θεράποντες της πολιτικής επιστήμης, αλλά και κάθε αναγνώστη και αναγνώστρια που ενδιαφέρεται για ζητήματα του κράτους και της πολιτικής ταυτότητας του παρόντος.
Η αναζήτηση του υποκειμένου της ανατροπής στη σύγχρονη κοινωνία παραμένει το διαρκές εγχείρημα του Agnoli, όπως αποτυπώνεται στο έργο του. Είναι ένα εγχείρημα που δεν εγκαταλείπει ποτέ την εξέταση των αντικειμενικών όρων της πολιτικής, με έναν τρόπο που ενδέχεται να μην ικανοποιεί ορισμένες σύγχρονες αντιλήψεις. Ωστόσο παραμένει και εδώ ρητή η επίκληση της ελπίδας και της κριτικής ενόψει ενός ορίζοντα αυξανόμενης και απειλητικής απροσδιοριστίας. Ο ίδιος ο Agnoli χαρακτήρισε εύστοχα την κατάσταση αυτή, στη κατακλείδα των ιστορικοθεωρητικών διαλέξεών του το 1999:
«Αυτό που αποτελεί άμεσο καθήκον, είναι μια πολύ σκληρή, κοπιώδης εργασία τυφλοπόντικα: αυτή είναι ό,τι έχει απομείνει σήμερα. Φυσικά, η εργασία του τυφλοπόντικα δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική, διότι είναι αναμενόμενο ότι δεν προκύπτει κάποια ορατή επιτυχία. Είναι μια εργασία την οποία αναλαμβάνει κανείς χωρίς να γνωρίζει εάν ποτέ θα οδηγήσει σε αίσιο τέλος, μια εργασία η αξία της οποίας για την ιστορική προοπτική παραμένει αβέβαιη.
Πρέπει κανείς να είναι τυφλοπόντικας ακόμη και όταν έχουν αποσαθρωθεί πολλές αυταπάτες. […] Οι αυταπάτες έχουν καταστραφεί, η διεθνής κατάσταση είναι αντιφατική – και τότε είναι καλό να κυριαρχεί μια κάποια φρόνηση. Τη μομφή της αυταπάτης μπορεί κανείς να την στρέψει ενάντια στους συντάκτες της. Έρχομαι έτσι στην κατακλείδα, η οποία έχει ως εξής: Ότι ο κομμουνισμός υποτίθεται ότι είναι passé, ότι η κοινωνία των ελεύθερων και ίσων υποτίθεται ότι είναι νεκρή, ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία και η γυμνή κεφαλαιοκρατία υποτίθεται ότι έδρεψαν την τελική νίκη στην ιστορία – αυτό είναι η αυταπάτη της αστικής καμπής της χιλιετίας. Με αυτή την έννοια, κλείνω με τον Goethe: Σας αφήνω στην ελπίδα».
Η νέα συλλογή-βιβλίο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις ΚΨΜ τον Ιούλιο 2020
