ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Ο ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ,
18-19.03.2016, Αθήνα, Τεχνόπολη
Η εναρκτήρια εισήγηση-ομιλία του Συνεδρίου, από τον Αλέξανδρο Χρύση, καθηγητή Φιλοσοφίας στο τμήμα Κοινωνιολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου και μέλος της επιστημονικής επιτροπής διοργάνωσης του Συνεδρίου.
Ο σκοπός & το περιεχόμενο του συνεδρίου
Ι. Μεσούσης και, από ορισμένες τουλάχιστον πλευρές, κλιμακούμενης της καπιταλιστικής κρίσης σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, η διεξαγωγή ενός συνεδρίου με διεθνές σημείο αναφοράς και με θέμα «Ο μαρξισμός στον 21ο αιώνα» αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την ανάπτυξη ενός κριτικού στοχασμού πάνω στα μεγάλα προβλήματα του καιρού μας.
Δεν πρόκειται για μια ευκαιριακή πρωτοβουλία. Στόχος τόσο των διοργανωτών του συνεδρίου, των υπεύθυνων του εκδοτικού οίκου ΚΨΜ, όσο και εκείνων που έχουν την επιστημονική ευθύνη και μέριμνα για τις εργασίες του, είναι να αποτελέσει η φετινή διοργάνωση την αφετηρία, και μόνον την αφετηρία, ενός θεσμού ετήσιων συνεδρίων με διεθνή διάσταση και εναλλασσόμενη θεματική σε επιμέρους πεδία έρευνας και ανάπτυξης του μαρξισμού της εποχής μας.
Έσπευσαν πολλοί και, ενίοτε, με πάθος να υποστηρίξουν το τέλος του μαρξισμού, μαζί με το τέλος των ιδεολογιών και το τέλος της Ιστορίας, ιδίως στον απόηχο της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου και της κατάρρευσης των καθεστώτων του λεγόμενου ‘υπαρκτού σοσιαλισμού’. Και όμως, η εξέλιξη των πραγμάτων τους διαψεύδει.
Δεν έχουμε, βεβαίως, αυταπάτες. Όπως ορθά επισημαίνει ένας από τους σημαντικότερους, κατά τη γνώμη μου, ζώντες μαρξιστές θεωρητικούς, ο István Mészáros, «η αλλαγή διάθεσης, η οποία οδηγεί το Κεφάλαιο του Marx σε στρογγυλά τραπέζια του συρμού –όχι βεβαίως για μελέτη, αλλά για επίδειξη […]- δε σημαίνει ότι οι μαρξιστικές ιδέες κερδίζουν έδαφος τώρα παγκοσμίως. Η εμβάθυνση της κρίσης που βιώνουμε στις μέρες μας είναι ασφαλώς αδιαμφισβήτητη και προκαλεί παγκόσμιου εύρους διαμαρτυρία. Αλλά, η εύρεση βιώσιμων λύσεων απέναντι στις αιτίες που τείνουν να εκραγούν οπουδήποτε», καταλήγει ο Mészáros, «απαιτεί την επεξεργασία κατάλληλων στρατηγικών, και αντίστοιχων μορφών οργάνωσης, που να είναι σε θέση να αντισταθμίσουν το μέγεθος των επίμαχων προβλημάτων.»[1]
Συνιστά κοινό τόπο για μας, που, με τον ένα ή άλλο τρόπο, μετέχουμε στις εργασίες αυτού του συνεδρίου, η διαπίστωση ότι μια αποτελεσματική στρατηγική απάντηση, σε επίπεδο θεωρίας, είτε σε σχέση με το διεθνή είτε σε σχέση με τον εγχώριο καπιταλισμό, κατεξοχήν μάλιστα σε περίοδο κρίσης όπως η τρέχουσα, δεν μπορεί παρά να δοθεί με πεδίο θεμελίωσης το έργο του Marx και ένα σύγχρονο, πολύπλευρα αναπτυσσόμενο μαρξισμό.
Από την άλλη πλευρά, σε όσους συγκροτούν και σμιλεύουν την επιστημονική ταυτότητά τους ως μαρξιστών, πρέπει να είναι σαφές ότι νοηματοδοτεί τη μελετητική, ερευνητική και συγγραφική δραστηριότητά τους η ‘κατηγορική προσταγή’, όπως είναι διατυπωμένη στην 11η θέση του Marx για τον Feuerbach:
«Οι φιλόσοφοι έχουν απλώς ερμηνεύσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους∙ το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε.»
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να επιμείνω. Από μαρξιστική τουλάχιστον άποψη, ο σκοπός και το περιεχόμενο ενός συνεδρίου με θέμα «Ο μαρξισμός στον 21ο αιώνα» δεν είναι δυνατόν και δεν πρέπει, πράγματι, να προσδιορίζονται με αποκλειστικό γνώμονα τη συμβολή στην ερμηνεία του κόσμου. Ταυτόχρονα, ωστόσο, ο σκοπός και το περιεχόμενο τέτοιων επιστημονικών πρωτοβουλιών, όπως η δική μας, δεν πρέπει να ενδίδουν, δεν πρέπει να υποτάσσονται στις συγκυριακές εξελίξεις και ανάγκες οποιουδήποτε κινήματος εμφανίζεται να επιδιώκει ή φαντάζεται ότι επιδιώκει την αλλαγή του κόσμου.
Δεν αυθαιρετώ, συνεπώς, συμπεραίνοντας: ακαδημαϊκός σχολαστικισμός, αφενός, και κινηματικός πρακτικισμός, αφετέρου, βρίσκονται εκτός του πνεύματος και του γράμματος της πρωτοβουλίας που αναλαμβάνουμε όχι μόνο για φέτος, αλλά και για τα επόμενα χρόνια.
ΙΙ. Δε χρειάζεται, θεωρώ, ιδιαίτερη επιχειρηματολογία, προκειμένου να αιτιολογηθεί επαρκώς η επιλογή της ειδικότερης θεματικής του συνεδρίου μας. Όπως έχετε ήδη ενημερωθεί, πέραν της αποτύπωσης των τάσεων και των προοπτικών του μαρξισμού στην παρούσα περίοδο, αποτύπωση που θα επιχειρήσει αμέσως μετά ο συνάδελφος Παναγιώτης Σωτήρης, και η οποία καλό θα ήταν να επικαιροποιείται σε κάθε ανάλογη ευκαιρία, το συνέδριό μας θα κινηθεί εφέτος στο καταστατικής σημασίας για το μαρξισμό, επιστημονικό ή, ορθότερα, διεπιστημονικό πεδίο της πολιτικής οικονομίας, με έργο αναφοράς το Das Kapital, ως κριτικό έργο και ως ερευνητικό πρόγραμμα, όπου και θα συναντηθούμε με τον δημιουργό του, τον Karl Marx, ως μελετητή των καπιταλιστικών κρίσεων.
Δύο ευτυχείς συνθήκες προσδίδουν στο συνέδριο «Ο μαρξισμός στον 21ο αιώνα» ιδιαίτερη σημασία:
[1] Η κεντρική παρουσία και πολύτιμη συμμετοχή του Δρα Gerald Hubmann, που, με την ιδιότητά του ως Γενικού Συντονιστή του κορυφαίου εκδοτικού εγχειρήματος των Απάντων Marx-Engels, γνωστού και ως MEGA2, θα μας παρουσιάσει το περίγραμμα και τις προοπτικές της έκδοσης των Απάντων και της συναφούς πολυδιάστατης ερευνητικής εργασίας, που συνδέεται με αυτό το πρωτοποριακό εκδοτικό και ερευνητικό πρόγραμμα. Από κάθε άποψη, η καθόλα τιμητική για μας παρουσία του Δρα Gerald Hubmann στις εργασίες μας συνιστά πρώτης τάξεως ευκαιρία, προκειμένου να ενημερωθούμε με άμεσο τρόπο για την εκδοτική και επιστημονική δυναμική του μαρξικού έργου στις μέρες μας, αλλά και σε μέλλοντα χρόνο.
[2] Η προ ολίγων μόλις εβδομάδων νέα και υψηλών επιστημονικών προδιαγραφών έκδοση στην ελληνική γλώσσα του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου από τις εκδόσεις ΚΨΜ, σε θεσμική συνεργασία με το σχέδιο MEGA, σε μετάφραση του συναδέλφου Θανάση Γκιούρα, με επιστημονική επιμέλεια δική του και των συναδέλφων Θωμά Νουτσόπουλου και Διονύση Γράβαρη, επιλογή και επιμέλεια εποπτικού υλικού από τον Ηλία Γεωργαντά και γλωσσική επιμέλεια της Βάσως Μπαχούρου.
Με αφορμή τη σημαντικότατη αυτή εκδοτική πρωτοβουλία, και με αφετηρία το πώς αντιμετώπισαν οι ίδιοι το Κεφάλαιο, ερευνητικά, αλλά -γιατί όχι ή πώς αλλιώς- και γραμματολογικά, θα εισηγηθούν στο συνέδριό μας ο Θανάσης Γκιούρας και ο Θωμάς Νουτσόπουλος για το μνημειώδες έργο, ενώ ο Διονύσης Γράβαρης, με τους συναδέλφους Θανάση Μανιάτη και Γιώργο Οικονομάκη, καθένας από τη δική του οπτική γωνία, θα συνομιλήσουν με τον Marx του Κεφαλαίου ως θεωρητικό των κρίσεων, προκειμένου να συμβάλουν στο φωτισμό του χαρακτήρα και της δυναμικής της τρέχουσας καπιταλιστικής κρίσης.
ΙΙΙ. Όπως εκτιμούσε στη στροφή του 20ου προς τον 21ο αιώνα και η Ellen Meiksins Wood, μια ακαδημαϊκά συγκροτημένη και θεωρητικά στρατευμένη μαρξίστρια των χρόνων μας, που δυστυχώς έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, «αυτή η ιστορική στιγμή, η στιγμή που ζούμε τώρα, είναι η καλύτερη, όχι η χειρότερη, η περισσότερο, όχι η λιγότερο κατάλληλη στιγμή για να επαναφέρουμε τον Marx. Θα μπορούσα ακόμη να ισχυριστώ», υποστηρίζει η Wood, «ότι αυτή είναι η στιγμή, κατά την οποία ο Marx πρέπει και μπορεί να αναδειχθεί ολοκληρωμένα για πρώτη φορά –μη εξαιρουμένης ακόμη και της ιστορικής στιγμής που εκείνος έζησε.»[2]
Η τοποθέτηση της Wood δεν πηγάζει, βεβαίως, από κάποια φιλοσοφικά αφελή αισιοδοξία. Τεκμηριώνεται επιστημονικά, με βάση και τη διεθνοποίηση του καπιταλισμού, στο βαθμό που ως κοινωνικός σχηματισμός τείνει, προφανώς διαμέσου αντιθέσεων και όχι πάντως γραμμικά, -ανισόμετρα μεν, αλλά σε παγκόσμια κλίμακα-προς την ολοκλήρωσή του. Με άλλα λόγια και χωρίς αμφιβολία, η καπιταλιστική ολοκλήρωση συνιστά όντως στις μέρες μας μια, από την άποψη των αντικειμενικών όρων, σαφώς πιο ώριμη διαδικασία σε σχέση προς ό,τι συνέβαινε το 19ο, αλλά και τον 20ο αιώνα.
Ωστόσο, ποιος θα μπορούσε να το αμφισβητήσει; Εξακολουθεί να βαραίνει στις μέρες μας η τραγική κατάληξη της πορείας, που είχε δρομολογηθεί ιστορικά με την Οκτωβριανή Επανάσταση. Επικρατεί στη ζωή μας η ηγεμονία του νεο-φιλελευθερισμού και των ιδεολογικών μηχανισμών του, ενώ παραλυτική και καταλυτική αποδεικνύεται η απουσία ενός διεθνούς, ενός ευρωπαϊκού, ενός εγχώριου εργατικού κινήματος, που να συγκρούεται αποφασιστικά και σε διάρκεια με τους καπιταλιστικούς μηχανισμούς εξουσίας, αντλώντας έμπνευση, αλλά και συμβάλλοντας στην ανάπτυξη ενός σύγχρονου μαρξισμού, αρνούμενου να υποκύψει στην κρυφή γοητεία διάφορων ειδών μετα-μαρξισμού του 21ου αιώνα.
Από αυτή την άποψη, κάθε κλασικό εγχείρημα στον τομέα της μαρξιστικής θεωρίας -από το παγκόσμιας εμβέλειας και υψηλής επιστημονικής αρτιότητας ερευνητικό και εκδοτικό πρόγραμμα MEGA2, μέχρι την πρωτοποριακή απόδοση του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου στην ελληνική γλώσσα, και την όποια ακόμη συνεδριακή ή σεμιναριακή δραστηριότητα- κάθε θεωρητικό μαρξιστικό εγχείρημα, που συντείνει στην κοινωνική συνειδητοποίηση από την πλευρά των υποτελών τάξεων και στρωμάτων και στην άρση της στασιμότητας, αποδεικνύεται, στην αντίστοιχη ασφαλώς κλίμακα, πολλαπλά χρήσιμο.
IV. Φθάνοντας στην έκβαση της τοποθέτησής μου, και ευχόμενος κάθε επιτυχία στο συνέδριό μας, επιτρέψατέ μου, την επιστροφή στη φιλοσοφική αφετηρία αυτής της παρέμβασης, στην 11η θέση του Marx για τον Feuerbach, αυτή τη φορά όμως με την αναγκαία, κατά την προσωπική μου εκτίμηση, πολιτική υπενθύμιση:
Οι μαρξιστές επιστήμονες, σε χαλεπούς καιρούς, μάχονται, οφείλουν να μάχονται, καθένας με τον τρόπο του για τον ίδιο στόχο: όχι απλά την ερμηνεία, αλλά και την αλλαγή του κόσμου, αλλαγή την οποία ο Marx –δεν πρέπει να το ξεχνούμε- ως πραγματική κίνηση, και όχι σαν καθαρό, αφηρημένο ιδεώδες, προσδιόρισε, όχι πάντως τυχαία, με τη λέξη «κομμουνισμός».
[1] http://mrzine.monthlyreview.org/2013/meszaros311213.html
